Χλωρίδα

Η βλάστηση του νησιού είναι αυτή που χαρακτηρίζει τα μεσογειακά οικοσυστήματα.  Τα σημαντικότερα στοιχεία της χλωρίδας της Ελαφονήσου είναι οι βιότοποι των αμμοθινών με το σπάνιο είδος κέδρου, το γιουνίπερους μακρικάρπα και τα ενδημικά είδη χλωρίδας που σχηματίζονται κυρίως στις εκτεταμένες παραλίες του νησιού.

Παράκτιες Αμμοθίνες

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τόσο του νησιού, όσο και της απέναντι ακτής, αποτελούν οι αμμοθίνες. Οι αμμοθίνες έχουν διεθνώς χαρακτηριστεί ως δασικές προστατευόμενες παραλίες. Πρόκειται για δυναμικά και ευαίσθητα οικοσυστήματα. Χαρακτηριστικές στις λαφονησιώτικες παραλίες είναι “οι χαμηλές κινούμενες αμμοθίνες”  -με χαλαρό αμμώδες υπόστρωμα και αραιή βλάστηση- αναπτύσσονται στο σημείο αμέσως μετά τη ζώνη που φτάνει το κύμα. Στη ζώνη αυτή εμφανίζονται τα φυτά της περιοχής, η Αμμόφιλα (Ammophila arenaria), η Αγκαθιά (Eryngium maritimum) και ένας αξιόλογος πληθυσμός του είδους Pancratium maritumum, ο απειλούμενος με εξαφάνιση «Κρίνος της Θάλασσας».

Οι φυτοκοινωνίες με αυτά τα χαρακτηριστικά (αμμοφύλλια, κρίνα, κλπ), είναι εξαιρετικά ευαίσθητες. Όταν περνούν ή διέρχονται πάνω τους τροχοφόρα, καταστρέφονται και δεν ξαναφύοναι.

Εσωτερικά προς την ξηρά αναπτύσσονται  οι “λευκές αμμοθίνες” που φτάνουν μέχρι τα 10 μ. ύψος στις παραλίες της Ελαφόνησου. Εδώ η Αμμόφιλα καταλαμβάνει την κορυφή των αμμολόφων. Είναι πολυετές αγρωστώδες και αναπτύσσει ρίζωμα με μεγάλο μήκος και βάθος. Αυτό δικτυώνει εσωτερικά τους αμμώδεις λοφίσκους και επιφέρει το πρώτο σημαντικό βήμα στη διαδικασία σταθεροποίησης. Στο σημείο αυτό εμφανίζεται ο «Κρίνος της Θάλασσας», ο οποίος διαθέτει υπόγειο βολβό και εμφανίζεται σποραδικά σε ομάδες.

Οι “γκρίζες αμμοθίνες” με ποώδη βλάστηση είναι σταθεροποιημένες αμμοθίνες που διαδέχονται τις λευκές προς την κατεύθυνση της χέρσου. Η σταθεροποίηση των θινών αυτών επιτυγχάνεται με την εγκατάσταση μόνιμης φυτοκάλυψης από ποώδη και ξυλώδη φυτά, βρύα και λειχήνες που εμπλουτίζουν το αμμώδες έδαφος με οργανικές ουσίες και το καθιστούν πιο σκοτεινόχρωμο και πιο συνεκτικό.

Στο ΒΔ τμήμα του οικισμού υπάρχει σημαντική έκταση μέχρι τον Κάβο Καλόγηρο που καλύπτεται από θίνες. Αυτές σχηματίζονται από Βόρειας διεύθυνσης ανέμους. Εκτάσεις αμμοθινών υπάρχουν στη περιοχή της Λεύκης, οι οποίες οφείλονται στους νότιους ανέμους. Αντίστοιχα σημαντικές εκτάσεις υπάρχουν κατά μήκος της παραλίας της Παναγίας, στο Κάτω νησί. Εκτεταμένη περιοχή τέλος, καταλαμβάνουν και οι αμμοθίνες στην απέναντι ακτή, στην Πούντα όπου υπάρχει και τριγωνική αμμώδης προεξοχή. Διαφορετικού τύπου θίνες υπάρχουν στη λίμνη Στρογγύλη.

Θαλασσόκεδρα

Στις εκτεταμένες παραλίες της Ελαφονήσου και πάνω στην άμμο το κυρίαρχο είδος είναι το θαλασσόκεδρο Juniperus oxykedrus ssp Marcocarpa που είναι από τα πιο σπάνια του Αιγαίου και της Μεσογείου. Ο κέδρος αυτός φύεται κατά ομάδες, συναντάται σε θαμνώδη και δενδρώδη μορφή και φθάνει σε ύψος έως 8 μ., ενώ η διάμετρος του κορμού του είναι σχεδόν μισό μέτρο. Στην Ελαφόνησο τους συναντάμε στην ευρύτερη αμμώδη περιοχή του χωριού-οικισμού, στη Λεύκη και ειδικά στο Σαρακήνικο, στο Κάτω νησί, στην παραλία της Παναγίας και κατά μήκος της περιοχής μεταξύ του χωριού και του Κάτω νησιού,  αλλά  και σε πετρώδη εδάφη μεταξύ οικισμού και Λεύκης.

Ενδημικά φυτά

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα ενδημικά φυτά που βρίσκονται στην Ελαφόνησο (ενδημικά χαρακτηρίζονται τα φυτά που δεν υπάρχουν σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου, παρά μόνον έναν συγκεκριμένο τόπο)Ένα από αυτά είναι το φυτικό είδος Σαπονάρια των Γιάγκελ. Αυτό αναπτύσσεται στις αμμώδεις παραλίες στη δυτική πλευρά του νησιού σε δύο απομακρυσμένους και περιορισμένους πληθυσμούς. Βρίσκεται δε, στη λίστα των 50 νησιωτικών φυτών της Μεσογείου που κινδυνεύουν με εξαφάνιση και χρήζουν προστασίας. Αξιόλογο ενδημικό φυτό είναι και το Silene integripetala elafonesiaca.

Πηγή: Οδηγία 92/43/ΕΟΚ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II, ΖΩΙΚΑ ΚΑΙ ΦΥΤΙΚΑ ΕΙΔΗ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ ΤΟΝ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟ ΕΙΔΙΚΩΝ ΖΩΝΩΝ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ

Στην Ελαφόνησο εκτός από τις  ιδιαίτερες φυτοκοινωνίες των αμμοθινών, παρουσιάζονται και άλλοι τύποι οικοτόπων εξαιρετικής σημασίας όπως οι βραχώδεις εκτάσεις με τα Φρύγανα (Sarcopoterium spinosum), απόκρημνες βραχώδεις ακτές με βλάστηση, αβαθείς κολπίσκοι και κόλποι και οι γνωστές βέβαια ποσειδωνίες,  οι οποίες καλύπτουν σημαντικές εκτάσεις του αμμώδους βυθού γύρω από το νησί. Χαρακτηριστικό σημείο ποσειδωνίας είναι η περιοχή γύρω από το Παύλοπετρι.

Πανίδα

Η πανίδα της Ελαφονήσου μπορεί ν παρουσιάσει αντιπροσώπους από όλα τα τροφικά επίπεδα. Τα πιο διαδεδομένα ζώα στην Ελαφόνησο είναι οι λαγοί (Lepus Europaeus), τα αγριοκούνελα και οι σκαντζόχοιροι (Erinaceous europaeus). Υπάρχουν ακόμη χελώνες, φίδια (δεντρογαλιές, σαΐτες, αστρίτες, οχιές), βατράχια, σαλιγκάρια αλλά και σκορπιοί.

Ορνιθοπανίδα

Πέρασμα

Στην περιοχή έχουν καταγραφεί αρκετά είδη πουλιών. Ο αριθμός τους αυξάνεται ιδιαίτερα κατά τις μεταναστευτικές περιόδους, αφού η Ελαφόνησος βρίσκεται στον μεταναστευτικό διάδρομο Αφρική, Κρήτη, Αντικύθηρα, Κύθηρα, Πελοπόννησος. Τα Τρυγόνια, οι Τσαλαπετεινοί και οι Πέρδικες αποτελούν τα πιο συνηθισμένα είδη πουλιών στο Λαφονησιώτικο ουρανό. Σε εκτάσεις μη δασωμένες όπως οι βραχώδεις ορθοπλαγιές βρίσκουν τροφή (πληθυσμοί λαγού και πέρδικας) τα αρπακτικά, οι αετοί, οι γερακίνες και τα γεράκια.

Η Ελαφόνησος αποτελεί πέρασμα σημαντικό σταθμό στο μεγάλο ταξίδι και των  παρυδάτιων και τα υδρόβιων πουλιών τα οποία κατά την διάρκεια της εαρινής μετανάστευσης -διαχείμαση- σταματούν στην λίμνη Στρογγύλη.

Τα πουλιά στους θαμνώνες

Οι μεσογειακοί θαμνώνες με αείφυλλα πλατύφυλλα και τα φρύγανα φιλοξενούν πολλά είδη που φωλιάζουν σε θάμνους. Οι αγκαθωτοί θάμνοι προσφέρουν θέσεις για ασφαλή κατασκευή της φωλιάς τους. Οι Γερακίνες και το Βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus) αναζητούν την τροφή τους (μικρά θηλαστικά και ερπετά) στο έδαφος.

Τακτικοί επισκέπτες κυρίως στην παραλία της Παναγίας της Κατωνησιώτισσας είναι και οι Ασημόγλαροι,  οι οποίοι συχνά αναπτύσσουν φιλίες με τους ντόπιους ψαράδες.

Αμφίβια και Ερπετά

Αρκετά είναι και τα είδη αμφιβίων και ερπετών που έχουν καταγραφεί την Ελαφόνησο αλλά και στη γύρω περιοχή. Το προστατευόμενο είδος, η θαλάσσια χελώνα careta-careta αναπαράγεται στην περιοχή της λίμνης Στρογγύλης, ενώ έχει συναντηθεί και στην παραλία της Παναγίας.   Η χελώνα του γλυκού νερού γραμμωτή νεροχελώνα (Mauremis caspica) βρέθηκε στην λίμνη Στρογγύλη σε θέσεις όπου υπάρχουν πηγές και γλυκό νερό. Στην Ελαφόνησο υπάρχουν διάφορά είδη φιδιών και σαύρες. Από τις σαύρες ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σπάνια Ελληνική σαύρα Lacerta graeca η οποία είναι ενδημικό είδος της Πελοποννήσου.

Θηλαστικά

Παλιότερα σε βραχώδεις θέσεις γύρω από το νησί συναντούσαμε φώκιες, το πλέον απειλούμενο θηλαστικό στην Ευρώπη. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ευρύτερη περιοχή του Μαλέα αποτελεί καταφύγιο για το είδος της Μεσογειακής Φώκιας Monachus Monachus. Στην θαλάσσια περιοχή της Ελαφονήσου έχουν παρατηρηθεί και κητώδη κυρίως δελφίνια τα οποία συχνά ακολουθούν καράβια και καΐκια.  Το είδος των θηλαστικών αυτών είναι Ρινοδέλφινο, Tursopius truncatus. Στα πιο ανοικτά της θάλασσας ναυτικοί έχουν συναντήσει και φάλαινες.

Θαλάσσιο οικοσύστημα

Μεγάλη ποικιλία βιοτόπων βιοκοινωνιών και πλούσια βλάστηση χαρακτηρίζει το θαλάσσιο οικοσύστημα της περιοχής. Πάρα πολλά είδη ψαριών και ένας ατελείωτος κατάλογος χλωρίδας ζουν και φύονται στη θαλάσσια περιοχή της Ελαφονήσου.

Συνολικά έχουν καταγραφεί περίπου 220 είδη φυτών από τα οποία τα 9 είναι εξαιρετικά σπάνια και 65 είδη πανίδας από τα οποία τα 13 είναι προστατευόμενα και 8 από αυτά απειλούμενα προς πλήρη αφανισμό.