Το Βυζαντινό Κάστρο του Νησιού του 6ου ή 7ου μ.Χ., αι. -που κατέστρεψαν οι Σαρακηνοί- μας προσφέρει την πρώτη επίσημη μαρτυρία για την ονομασία της Ελαφονήσου, σύμφωνα με έρευνα του Καθηγητή Δρ. Κων/νου Μέντη. Ένα σπάνιο αραβικό χειρόγραφο, το υπ. αρ. 276 της Εθνικής βιβλιοθήκης των Παρισίων, μας μιλά για το Κάστρο  Ashab al baqar, που ο Αραβολόγος καθηγητής Δ. Γούτας μεταφράζει ως Κάστρο «του Νησιού ή Χερσονήσου των Ελαφιών» (η Ελαφόνησος τότε πληρούσε και τα δύο) στο δρόμο προς τη Δύση.

Στο Βυζάντιο για την αναχαίτιση των εχθρών υπήρχαν οι Βίγλες σε απόσταση 4 χιλιομέτρων η μία από την άλλη. Ασφαλώς στην περιοχή της Ελαφονήσου η μια Βίγλα ήταν … στη Βίγκλα (το ψηλότερο σημείο της Ελαφονήσου). Πού  ήταν όμως η άλλη;  Ήταν περίπου 4 χιλιόμετρα μακριά, μπροστά από τον Ισθμό που τότε ήταν διαβατός. Ήταν στο γειτονικό σήμερα χωριό περίπου σε απόσταση 4 χλμ από τη θέση Βίγκλα της Ελαφονήσου, στα Βιγκλάφια (Βίγκλα + λάφια), ήταν δηλαδή η Βίγκλα με τα ελάφια ή  λάφια (όπως και Ελαφο-νήσι ή Λαφο-νήσι  στην τοπική διάλεκτο).

Η Ελαφόνησος αναφέρεται και ως Cervi στους Βενετσιάνικούς χάρτες του 15 αιώνα, πιθανότατα από την ύπαρξη ελαφιών (cervi) στην περιοχή. Αντίστοιχα  τα Κύθηρα εμφανίζονται ως Cerigo, ονομασία των Κυθήρων που εξακολουθεί να υφίσταται ακόμη και σήμερα και που χρησιμοποιούν κυρίως οι ντόπιοι ψαράδες. (Τσιρίγο). Όπως άλλωστε αναφέρεται και από τον Παυσανία στην περιοχή υπήρχαν πολλά αρχαία ιερά της Θεάς Άρτεμης. Ενισχύεται έτσι η άποψη ότι στο νησί υπήρχαν τα μικρά αυτά ζώα που παραπέμπουν στη αρχαία Θέα του κυνηγιού. Δεν είναι τυχαίο ότι στο άγαλμα της Άρτεμης που φιλοξενείται στο μουσείο του Λούβρου, η Θεά κρατά στο ένα χέρι τα βέλη της και στο άλλο ένα μικρόσωμο ελάφι. Την ύπαρξη του κυνηγιού και του πλήθους ελαφιών στη ευρύτερη περιοχή συνηγορεί και η ονομασία του απέναντι τότε χωριού, (Βίγκλα – ελάφια), θεωρία που συμπίπτει με την παραπάνω υπόθεση σχετικά με την ονομασία της Ελαφονήσου.

Ονομασίες του νησιού

Τσέβρη ή Σέρβη: Ενετική ή Σλαβική ονομασία, που παραπέμπει στη λέξη έλαφος.

Λαφουνήσια, Λαφο-νήσια, Ελαφονήσια, Ελαφονήσους:  (λόγω των πολλών νησιών και ιδιαίτερα των πολλών μικρών νησίδων που υπήρχαν παλαιότερα στον σημερινό Ισθμό του νησιού), Ελαφονήσι, Αλαφονήσι, Λαφονήσιον, Λαφονήσι και Ελαφόνησος.

Ελαφονήσι:  (αναφέρεται έτσι και από τους:  W. Leake,  A. Bursian,  E. Curtins)

Αλαφονήσι: (αναφέρεται έτσι και από τον Κολοκοτρώνη στα απομνημονεύματά του)

Λαφονήσιον

Λαφονήσι:  κυρίως στην τοπική διάλεκτο

Ελαφόνησος: Επίσημη πλέον ονομασία

πηγή: πανηγυρικός 2011, Δρ. Κων/νος Μέντης