Η Ελαφόνησος και η ευρύτερη περιοχή έχει αποτελέσει αντικείμενο έρευνας ερευνητών-αρχαιλόγων και ιστορικών. Συχνές είναι οι αναφορές σε σημαντικά αρχαιολογικά και ιστορικά ευρήματα στην ελληνική και στη διεθνή βιβλιογραφία.

Η ονομασία της άλλοτε «Όνου Γνάθος», το εξαιρετικής σημασίας μνημείο Πολιτισμού “Παυλοπέτρι” στον υποθαλάσσιο χώρο της περιφέρειας του Δήμου Ελαφονήσου και οι ενδείξεις ύπαρξης αρχαιοτήτων που την κατέστησαν αρχαιολογικό και ενάλιο αρχαιολογικό χώρο, μαρτυρούν την ιστορική και πολιτισμική σημασία της περιοχής. Η ναυτική ιστορία της περιοχής, η σχέση της με την πειρατεία, οι αναφορές στη μυθολογία, καθώς και οι συχνές αναφορές (περάσματα) της Ελαφονήσου στη διεθνή βιβλιογραφία αποδεικνύουν την ύπαρξη ζωής, δράσης και πολιτισμού στην περιοχή, χρόνια πίσω. Οι ιστορικής σημασίας ναοί, τα μικρά εκκλησάκια και ξωκλήσια σηματοδοτούν εποχές και γεγονότα συνδεδεμένα την νεότερη ιστορία του τόπου.

Σύγχρονες αρχαιολογικές και ιστορικές έρευνες Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων τόσο για το Παυλοπέτρι όσο και για άλλα ιστορικής σημασίας ευρήματα είναι αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη.

Σημαντική συμβολή στην καταγραφή και απόδοση της ιστορίας της Ελαφονήσου είναι αυτή ντόπιων επιστημόνων αρχαιολόγων, ιστορικών, πανεπιστημιακών και συγγραφέων όπως του ιατρού και αρχαιολόγου κ. Τζώρτζη Ανωμίτρη, καθώς και του Δρ. Κων/νου Μέντη από το έργο των οποίων αντλούμε τόσο ιστορικά όσο και στοιχεία πολιτιστικά, λαογραφικά, κοινωνικά, κ.α.

Εξίσου σημαντική είναι και συμβολή των τοπικών συλλόγων που είτε μέσα από έρευνα φέρνουν στην επιφάνεια ιστορικά στοιχεία, είτε φροντίζουν για τη διασφάλιση και διάσωση στοιχείων πολιτιστικής ταυτότητα και παράδοσης στο πέρασμα του χρόνου.