Η λαογραφία της Ελαφονήσου ξεκινά με τους πρώτους μόνιμους κατοίκους του νησιού, στο 1837. Αυτοί ήταν οικογένειες από τα Κύθηρα, τη Μάνη και από τα γύρω χωριά της Λακωνίας. Ετσι τα ήθη και τα έθιμα, οι χοροί και οι παραδόσεις των Ελαφονησιωτών έχουν τις ρίζες τους από αυτά τα μέρη. Οι κλειστές συντηρητικές μανιάτικες οικογένειες που μετέφεραν τη νοοτροπία τους συνδυάστηκαν με αυτές των Κυθήρων που είχαν νησιώτικα ήθη και έθιμα, ενώ ο πρόσφατος ψαράδικος χαρακτήρας του νησιού δέχτηκε επιδράσεις και από άλλα νησιά (κυκλαδίτικα τραγούδια και χοροί).  Οι παραδοσιακοί χοροί και τα τραγούδια των Ελαφονησιωτών είναι νησιωτικά.

Σήμερα είναι σαφές το παραδοσιακό στοιχείο τόσο στις εκδηλώσεις, όσο και στις καθημερινές συνήθειες των Ελαφονησιωτών. Διακρίνονται έντονα οι καταβολές των παραδόσεών τους, οι οποίες πλέον είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη ναυτοσύνη και τη θάλασσα.

Έως πρότινος ένα μοναδικό έθιμο και συγκλονιστικό θέαμα μαρτυρούσε τη νεότερη ιστορία της Ελαφονήσου. Στις 15 Αυγούστου στη μεγάλη γιορτή της Παναγίας της Κατωνησιώτισσας, καΐκια από τα Κήθυρα, την Κρήτη και τη Μάνη συγκεντρώνονταν  στον όρμο της Παναγίας. Επισκέπτες ανέβαιναν το Αυλάκι και μεγάλο πανηγύρι γινόταν στον προαύλιο χώρο της μικρής εκκλησίας. Από αυτό το έθιμο προκύπτει  η έντονη σχέση της Ελαφονήσου με τη Μάνη κυρίως, τα Κύθηρα και την Κρήτη, από την οποία άλλωστε διαμορφώθηκε η σημερινή κουλτούρα του Ελαφονησιώτη (μείγμα Μανιάτικης, νησιώτικης-Κυθήριας και Κρητικής κουλτούρας), το αποκορύφωμα του εορτασμού το οποίο εκδηλώνεται «δια θαλάσσης» και ο λόγος του εορτασμού η μεγάλη  ελληνορθόδοξη γιορτή της Παναγίας που μαρτυρά τη βαθιά θρησκευτική πίστη και τη θέση της στην λαφονησιώτικη παράδοση.

Το ναυτικό στοιχείο προκύπτει και από τη λαϊκή τέχνη που καλλιεργήθηκε στο νησί και αποτυπώνεται ιδανικά στα δημιουργία μινιατούρων σκαφών διαφόρων ειδών. Σκαριά με απόλυτη λεπτομέρεια αποδίδουν τα χαρακτηριστικά, τη χρήση, την εποχή και συχνά τους ιδιοκτήτες των καραβιών.